Het kleine goede

Foto: beeldfragment uit de documentaire "Être et avoir" geregisseerd door Nicolas Philibert.  

De wereld draait door

Zo vaak hoor ik mensen verzuchten dat de wereld om zeep is, dat we in een door en door rotslechte maatschappij terechtgekomen zijn. Wat moet er van de jongeren komen? Wat een vreselijk idee om in deze tijden kinderen te krijgen! En de kinderen die geboren zijn, die zijn te lui of te woke of zitten aan de drugs. Waar is die raket die ons naar een andere planeet kan lanceren waar het allemaal beter is? 

Zet het nieuws aan en je maag keert om. Als je durft de commentaren in de digitale krantensecties bekijken, dan heb je heel wat relativeringsvermogen nodig om niet zelf verbitterd te worden. De milieurampen stapelen zich op. Wereldwijd zijn er conflicten en genocides aan de gang en ondertussen worden we aangespoord om ons te bewapenen en te voorzien van noodpakketten met opwindbare radio's, blikvoer en zaklampen. 

Temidden dit alles moet ik mijn twee pubers gemotiveerd houden om goed te studeren. Temidden dit alles moet ik mijn peuter naar school sturen en leren vriendjes maken. Temidden dit alles neem ik afscheid van een vriendin die terminaal is. Temidden dit alles wacht ik mee met een vriendin die al jaren op de wachtlijst staat voor een nier (tip: registreer je vandaag nog). Temidden dit alles moet ik als psycholoog de verhalen horen van mijn cliënten die het ook niet meer zien zitten.  

Hoe moet het verder? Heeft het nog zin? 

Op zo'n momenten, als ik het zelf niet meer weet, keer ik terug naar de plek waar ik als kind thuis was: de bibliotheek. Ook nu blijft het voor mij de leukste plaats om in te verdwalen en rond te hangen. Op één van zo'n hangmomenten vond ik de dvd "Être et avoir", een Franse documentaire over het leven in een Frans plattelandsdorpje in de Auvergne. 

Ondanks een Netflix abonnement huur ik nog steeds dvd's. Het is een heerlijk gevoel om rond te dwalen tussen de rekken, de dvd-doosjes vast te nemen en te genieten van de grafische vormgeving. Wat mis ik de uitstapjes als kind naar de videotheek! Een film huren en daarna thuis bekijken, betekende een mijlpaal in mijn ellenlange zomervakanties: een halfuur fietsen naar de videotheek, ter plekke harde knopen doorhakken welke film ik zou huren, daarna boetes betalen omdat ik de vorige videocassettes niet op tijd binnengebracht had, stiekem proberen de plus achttien sectie te betreden en dat vervolgens zo snel mogelijk met rode oortjes terug te verlaten, vol spanning terug naar huis te fietsen en dan showtime! Het langgerekte ritueel bracht een magische wereld binnen in ons verder doodgewone huis. 

Magie uit een doosje

Die magie vond onlangs opnieuw zijn weg naar mijn huis met "Être et avoir". In de documentaire volg je het leven van enkele kinderen in een klein schooltje op het Franse platteland. Alle leeftijden, van kleuter tot en met het zesde leerjaar, krijgen in één klas gezamenlijk les van hun meester Georges Lopez. Differentiatie avant la lettre, hoewel ik de documentaire niet voor de pedagogische tips zou aanraden. 

Tijdens het wisselen van de seizoenen zien we hoe conflicten alle tijd en ruimte krijgen om uitgepraat te worden, hoe de meester oprecht luistert naar de verhalen van de kinderen die vaak een harde thuissituatie hebben en hoe de kinderen spontaan zorg dragen voor elkaar. In de ene scène hou je je adem in wanneer de kinderen een besneeuwde berg afglijden, om dan daarna weer tranen met tuiten te lachen wanneer vier volwassenen tevergeefs proberen een rekensom op te lossen. 

Bij de extra's zie je hoe de kinderen samen met hun leraar en ouders afzakken naar het filmfestival van Cannes om een filmprijs in ontvangst te nemen. Je hebt zin om zelf recht te springen voor een staande ovatie en ik garandeer je dat het moeilijk wordt om tranen van geluk en trots te bedwingen. Zorg dragen voor elkaar, hoe ongrijpbaar en onbenullig het soms lijkt, krijgt in deze documentaire met glans de hoofdrol. 

Hoopvol verzet

Deze documentaire is een prachtig voorbeeld van "het kleine goede", een uitspraak die ik van psychiater Dirk de Wachter geleerd heb en die zich graag als ambassadeur van dat kleine goede etaleert. 

Als het leven wankelt is het enige wat levendig overeind blijft de kleine goedheid van het dagelijkse leven.

Zij is de hoop zonder belofte, als verzet tegen overweldiging, soms tegen de wanhoop in.

Dirk de Wachter ontleende de uitdrukking aan de filosoof Emmanuel Levinas en leert ons dat de zin van het leven schuilt in het alledaags zorgen voor elkaar. Het is een vorm van zorg die een krachtig antigif biedt voor wanhoop en bruut geweld. Zorgen voor elkaar, dat maakt ons als mens menselijk, dat ontketent bij onszelf en bij de anderen een wonder, een ongeziene kracht die alle ellende overstijgt.

Die kracht voel je als je naar de documentaire kijkt. Die kracht voel ik als cliënten over hun veerkracht vertellen. Die kracht voel ik als ik helpers (denk bijvoorbeeld aan ambulanciers, politieagenten, brandweermannen, zorgverleners) aan het werk zie tijdens crisismomenten. Die kracht voel ik bij vrienden die overeind blijven in uitdagende omstandigheden. Die kracht is overal en zit in ons allemaal maar wordt veel te vaak onderbelicht.

Zorgzame stemmen

Daarom richtte ik een community op waarin ik Zorgzame Stemmen verzamel. Stemmen die veel te stil klinken omdat we het maar gewoon of banaal vinden als mensen zorg dragen voor elkaar. In een wereld die steeds sneller draait, is stilstaan en zorg dragen een rebelse daad. 

Zorg dragen voor een ander, zorg dragen voor jezelf: het is nooit gewoon. Het is buitengewoon. 

Meer lezen? Deze pagina van de KULeuven vat het gedachtegoed van "het kleine goede" mooi samen.

Het kleine goede, een betoog van filosoof Emmanuel Levinas

Graag sluit ik af met het Hooglied van "de kleine goedheid".

Als het leven wankelt is het enige wat levendig overeind blijft de kleine goedheid van het dagelijkse leven.

Zij is de hoop zonder belofte, als verzet tegen overweldiging, soms tegen de wanhoop in.

De kleine goedheid handelt zonder getuigen, zonder triomf.

Ze stelt zich niet in de schijnwerper, roept niet om aandacht.

Zij gebeurt onooglijk en onopvallend, eenmalig en terloops, plots doorbrekend in het alledaagse.

Zij is welwillend weldadig en nooit onverschillig als het leven wankelt.

In haar nabijheid verstomt het brute schreeuwen.

Zij is spontaan gratuit, genereus maar niet koopbaar.

Zij eist geen tegenprestatie, stelt geen voorwaarden, is niet afhankelijk van waardering, is ongehinderd door afkomst, kleur of rang, door vooroordeel of levensvisie.

Zij kan niet opgelegd worden of verplicht vanuit een ethisch systeem.

Haar aanpraten doet haar teniet.

Ze is aanwezig als ontreddering de kop op steekt, plots daar in iemands doen of laten, op het randje zinloos.

Haar zachte koppigheid forceert niets of niemand.

Zij is onvermogend en fragiel, maar ze laat zich door het kwade niet opzij zetten.

De kleine goedheid staat altijd weer recht, als licht dat doorpriemt in de barsten van het leven, onooglijk soms, een moment van dooi in de ijzigheid van verbetenheid en verwording.

De kleine goedheid overwint nooit, maar wordt wonderwel ook nooit overwonnen.

Als het leven wankelt bewijst zij dat er altijd nog een later woord is.

De kleine goedheid is het meest menselijke in de mens, als een wonderlijke – spirituele - kracht in het alledaagse leven.