Westhoekgids Bart Depestel
Foto: Zorgzame Stem & westhoekgids Bart Depestel
Bart brengt een duidelijke boodschap
Kijk elkaar in de ogen.
Vijf woorden. Een duidelijke boodschap. Een vorm van communicatie die erg oncomfortabel of erg liefdevol en alles daartussenin kan aanvoelen.
Hij kijkt me aan. Bart Depestel, mijn broer. Een Zorgzame Stem die wat overtuigingskracht nodig heeft om geïnterviewd te willen worden. Ik besluit zijn "ja maars", "ik heb toch niets te vertellen" en andere excuses te negeren en druk op de dictafoon - waarna mijn broer vlot het interview bijeen praat - .
Bart ontmoet de hele wereld in zijn klas
Bart is een uitgeweken Roeselarenaar die in hartje Westhoek met zijn partner een hoeve restaureerde en daaromheen een prachtige oase creëerde vol natuurgroen. Toch reist hij wekelijks terug naar Roeselare om in het volwassenenonderwijs CVO Creo les Nederlands te geven aan anderstaligen.
In zijn klas bevindt zich een smeltkroes aan nationaliteiten met leerlingen uit Irak, Eritrea, Ethiopië, Afghanistan, Oekraïne, Polen, Brazilië, Marokko, Iran, Soedan, Moldavië, Roemenië, Portugal, Palestina en Jemen. Het zijn (jong)volwassenen die aan alle voorwaarden voldoen om de Belgische nationaliteit te krijgen. Toch wil maar liefst vijfenzeventig procent van zijn leerlingen liever niet blijven, ze zouden het liefst terugkeren naar de plaats waar ze geboren en opgegroeid zijn en waar vaak nog veel familieleden wonen in onzekere omstandigheden. Bij de meesten blijft het bij een verre droom. Hun land is in oorlog of ze worden politiek onderdrukt.
Voor veel vrouwelijke klasgenoten voelt die heimwee dubbel aan. Ze missen hun thuis, maar hadden er veel minder kans op scholing. Het zijn vlijmscherpe keuzes die Barts leerlingen vaak noodgedwongen moeten maken. Bart ziet hun dagelijkse tweestrijd en merkt zelf een opmerkelijk fenomeen op. Hoewel zijn leerlingen met moeite rondkomen, zijn ze extreem gul. Ze overladen hem regelmatig met koekjes en andere traktaties. Hoewel Bart al jarenlang in het onderwijs staat, is de dankbaarheid die hij in deze klas voelt, ongezien. En dat terwijl de leerlingen chronisch onder stress staan. Ze moeten niet enkel onze taal leren, ze botsen ook op administratieve muren. Bart krijgt veel praktische vragen, bijvoorbeeld over hun elektriciteitsfactuur en bankzaken. Lesgeven, dat is een job die beroep doet op je hart en je ziel. De verhalen die Bart hoort en ziet, zijn schrijnend. Hij heeft geleerd de mens te zien achter de vluchteling en dat is meestal een mens die al heel wat gruwelen doorstaan heeft op zeer jonge leeftijd. Een mens die tegelijkertijd elke dag opnieuw de moed bijeen zoekt in de hoop een beter leven te leiden voor zichzelf en de mensen om zich heen. In extremen denken kan Bart absoluut niet meer sinds hij hun verhalen heeft gehoord.
Bart gidst ons door het verleden, het heden en de natuur
In zijn werk als Westhoekgids combineert hij twee belangrijke boodschappen: enerzijds het vredesverhaal en anderzijds het natuurverhaal. In de Westhoek zijn de sporen van de Eerste Wereldoorlog nooit veraf. Overal vind je belangrijke begraafplaatsen en oorlogsmonumenten terug. De hele regio schreeuwt het uit: "nooit meer oorlog!" Een boodschap die zelfs letterlijk gebeiteld staat op het Museum aan de IJzer waar Bart regelmatig gidst. Maar je hoeft niet eens een museum binnen te stappen om aan de oorlogsgruwelen herinnerd te worden. Wie door de straten van Ieper loopt, zal het vast al eens opgemerkt hebben: overal liggen sleutels op de grond die schijnbaar toevallig op de straten verspreid liggen. Als je ze wil oprapen, merk je dat ze verankerd zijn. Het zijn symbolische herdenkingssleutels die burgerslachtoffers voorstellen, op de sleutel zelf vind je de naam van het slachtoffer en de datum van overlijden terug.
Door de slachtoffers uit de anonimiteit te halen, worden ze terug mens. Hun verhaal kan eindelijk gehoord worden. Het In Flanders Fields museum houdt bijvoorbeeld een register bij van alle slachtoffers uit de Eerste Wereldoorlog. Het wil een inclusieve namenlijst zijn waarin geen onderscheid gemaakt wordt in nationaliteit, burger of militair, vriend of vijand. Het verhaal van elke mens krijgt hierdoor opnieuw bestaansrecht en het helpt om ons, als toeschouwer, mee te voelen. Empathie als medicijn tegen extremisme en verzuring.
Bart vertelt unieke verhalen
De Westhoek heeft duidelijk een rijk verleden. Weinig mensen beseffen hoe gevarieerd en rijk de regio is aan natuurpracht. Het start van het laagst gelegen gebied in België, van de duinen over de polders, tot één van de hoogst gelegen punten in Vlaanderen: de Kemmelberg. De streek is niet enkel een paradijs voor wandelaars en wielrenners. Momenteel wordt geschiedenis geschreven in het natuurgebied De Blankaart in Woumen. Een koppel Europese zeearenden broedt er hun eieren uit en het is vol spanning wachten op een kuiken.
We hopen natuurlijk op een vruchtbare afloop voor de zeearenden maar Bart wijst me erop dat er ook heel wat andere, minder gekende succesverhalen zijn. Het uitzicht van de Westhoek wordt gevormd door de vele land- en tuinbouwbedrijven. Hij vertelt mooie verhalen van samenwerking waarin bijvoorbeeld melkveehouders enorme inspanningen leveren voor het natuurbehoud. Bart ijvert ervoor om beter te luisteren naar de verhalen van de boeren. Waarom protesteren ze? Wat hebben ze nodig? Hoe kan een nog beter evenwicht gevonden worden tussen recreatie, toerisme en tewerkstelling? Ook hier weer pleit hij ervoor om naar het verhaal van de mens te luisteren. Waarom doet iemand wat hij doet? Kijk elkaar in de ogen en ga daarna het gesprek aan.
Bart stapt de wereld rond
Bart ontvangt niet alleen leerlingen uit de hele wereld in zijn klas, hij gidst ook vol goesting en enthousiasme toeristen vanuit elke windstreek rond in de Westhoek. Het is dan ook geen verrassing dat hij zelf avontuurlijk aangelegd is. Zijn ideale dag begint schijnbaar rustig met het lezen van de krant. Maar wanneer hij een stevig ontbijt achter de kiezen heeft, pakt hij zijn rugzak in, knoopt zijn veters en vertrekt voor een stevige wandeling. Hoewel hij al heel wat bijzondere wandelingen achter de rug heeft, van trektochten in Oezbekistan tot grote stukken van de Camino de Santiago, geniet hij er evenveel van om dichtbij huis de natuur op te zoeken. Het grote voordeel daarvan is dat hij 's avonds graag op tijd thuis is om de verhalen van zijn kinderen te beluisteren als ze van school terug komen. Hij heeft al heel veel moois gezien en meegemaakt in zijn leven, maar het vaderschap is voor hem het meest indrukwekkende wat hij ooit al mocht ervaren. De onmetelijke liefde die hij als vader voelt, kan hij met geen woorden beschrijven.
Als Bart niet lesgeeft, gidst of wandelt, kun je hem, als liefhebber van de Spaanse taal en cultuur, ook betrappen op het bekijken van de film El Fótografo de Mauthausen. Een film die hij al meermaals bekeken heeft en die hij iedereen aanraadt. Het vertelt het verhaal van Francesc Boix, een Catalaanse gevangene, die tijdens de Tweede Wereldoorlog in een naziconcentratiekamp negatieven uit het fotolaboratorium stal om de gruwelijke waarheid aan de buitenwereld te bewijzen. Met succes. Heldendaden zijn vaak een opeenstapeling van veel, kleine beslissingen die op het moment zelf zinloos lijken. Pas later wordt hun waarde zichtbaar. Dankzij de verzetsdaad van de gevangene konden na de oorlog heel wat misdadigers berecht worden en belangrijker nog, werd de nasleep van de Spaanse burgeroorlog en de wanpraktijken in de concentratiekampen wereldwijd bekend. De film zorgt ervoor dat we vandaag nog meer empathie kunnen tonen voor vrijheidsstrijders.
Empathie, het woord viel al een paar keer in dit interview. Bart onderstreept voortdurend om de mens achter zijn verhaal te durven bekijken, zelfs al vraagt dit tijd en inspanning. Het is een vaardigheid die iedereen kan leren. "Zelfs sociopaten", vertrouwt mijn broer mij toe. Ik vraag uitleg. Bart wijst me op het boek "Sociopath: a memoir" van de Amerikaanse Patric Cagne. Ze werd zelf gediagnosticeerd als sociopate maar besefte toch het belang van empathie en beschrijft in haar boek hoe en waarom je dit kan aanleren. Het lezen waard.
Bart is in de eerste plaats papa
Het interview stemt mij tot nadenken. Het voelt als een voorrecht mijn broer beter te leren kennen. Ik vraag hem wat hem motiveert om bezig te blijven. Hij aarzelt niet. Hij ziet zijn rol als papa van twee tieners cruciaal hierin: voor zijn kinderen wil hij professioneel bijdragen aan een meer zorgzame wereld.
Ik kan het iedereen aanraden om een echt gesprek aan te gaan met vrienden en familie. Van mijn broer kreeg ik nog maar eens de herinnering: kijk elkaar in de ogen. Doe het vandaag nog.
PS het interview deed mij denken aan de kunstinstallatie "The artist is present" van de Servische Marina Abramovic in het Museum of Modern Arts te New York waarin je als bezoeker de kans kreeg om rechtstreeks oogcontact met haar te maken. Tot op vandaag is het een van de meest besproken performances waarvoor mensen destijds graag uren in de wachtrij stonden. In het onderstaande videofragment zie je de kunstenares die tijdens de eerste dag van haar optreden geconfronteerd wordt met een onverwachte bezoeker. Ze opent haar ogen en ziet dat Ulay, haar ex, plaats neemt. Hoewel ze elkaar overduidelijk herkennen, bekijken ze elkaar met hernieuwde aandacht. Wanneer hij vertrekt, en niets nog hetzelfde is, maakt ze toch opnieuw alle tijd en ruimte vrij voor een nieuwe bezoeker. Oogcontact maken verandert levens.
Bart ontmoeten
Wil je graag Bart ontmoeten? Dat kan.
Op zijn website Westhoekgids.be bundelt hij alle informatie. Momenteel wordt de site in een nieuw jasje gestoken, maar ondertussen word je op zijn goedgevulde Facebookpagina en Instagram regelmatig getrakteerd op boeiende verhalen, tips en weetjes.
Dankjewel Bart voor dit fijne interview.
Jouw Zorgzame Stem maakt het verschil!